Niekiedy jednak nieprzewidziane okoliczności powodują, że nie jesteśmy w stanie dotrzymać narzuconych terminów. To czy wpadniemy w spiralę zadłużenia czasem jest niezależne od naszej złej lub dobrej woli (np. utrata pracy). Dobrze wtedy wiedzieć co z naszego majątku może zostać zajęte przez komornika w razie wszczęcia egzekucji oraz jakie jego poszczególne składniki takie jak ubezpieczenie na życie, chronione są specjalnymi przepisami, nie dając komornikowi nieograniczonej swobody działania.
Czym jest zajęcie komornicze?
Zajęcie komornicze jest ostatnim etapem postępowania wobec dłużnika, którego celem jest wyegzekwowanie należnych środków finansowych. Komornik na mocy tytułu egzekucyjnego opatrzonego klauzulą wykonalności zajmuje składniki majątku dłużnika, których wartość ma pokryć zobowiązania finansowe wobec wierzyciela. Prawo nie reguluje czynności komorniczych w zakresie wymaganej kolejności zajmowania poszczególnych składników majątku. Przepisy mówią jedynie, że komornik powinien zastosować środki egzekucyjne, które są jak najmniej uciążliwe dla dłużnika.
W polskim prawie występują dwa typy egzekucji komorniczych. Oba również opierają się na innych przepisach, które nadają komornikom większe lub mniejsze uprawnienia względem dłużnika.
Egzekucja sądowa – zajęcie komornika sądowego
Prawa i obowiązki komornika sądowego reguluje Ustawa dn. 22 marca 2018 r. o komornikach sądowych. Podstawą jego działań jest dowiedzione na mocy wyroku sądowego zobowiązanie finansowe dłużnika względem wierzyciela. Komornik podejmuje czynności egzekucyjne po dostarczeniu przez wierzyciela wniosku zgodnego z wymogami formalnymi. Egzekucja komornicza ma generalnie zastosowanie do sporów cywilnych, będąc ich finalnym etapem.
Egzekucja administracyjna – zajęcie komornika skarbowego
Rolę komornika skarbowego, zwanego inaczej poborcą skarbowym lub egzekutorem, reguluje Ustawa z dn. 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Jego działania mają na celu egzekwowanie zobowiązań finansowych wynikających z zadłużenia wobec administracji państwowej. W praktyce są to m.in. urząd skarbowy czy Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Administracyjne postępowanie egzekucyjne toczyć się może wobec podatników, którzy nie zapłacili należnego podatku (np. dochodowego lub abonamentu RTV), składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne, ale również wobec osób zalegających z płatnością mandatu.
Windykator a komornik
Opisując rolę komornika w obu typach egzekucji, należy również wspomnieć o windykatorze, który bardzo często jest mylony z komornikiem. Windykator tak naprawdę nie posiada uprawnień, które na mocy wcześniej wspomnianych ustaw nadawane są komornikowi. Nie może on więc zajmować składników majątku dłużnika, ani prowadzić innych czynności o charakterze egzekucyjnym. Windykator podejmuje próbę odzyskania długu w imieniu wierzyciela na drodze negocjacji z dłużnikiem, jeszcze zanim sprawa trafi do sądu lub organu egzekucyjnego.
Co komornik może zająć?
Uprawnienia komornika w zakresie zajęcia poszczególnych składników majątku dłużnika nieco się różnią w zależności od tego jaki typ postępowania egzekucyjnego ma miejsce. W obu przypadkach jednak przepisy dość dokładnie regulują zarówno uprawnienia oraz ograniczenia egzekucyjne.
Zazwyczaj pierwszym źródłem zaspokojenia zobowiązań dłużnika wobec wierzyciela są środki zgromadzone na kontach bankowych i depozytach. Banki są zobowiązane udzielić na wniosek komornika wszystkich informacji związanych ze środkami pieniężnymi dłużnika. Od momentu zajęcia nie może on dokonywać wypłat z posiadanych kont bankowych do kwoty, która pokrywa jego zobowiązanie. Warto jednak zwrócić uwagę, że Ustawa o prawie bankowym (art. 54 ust. 1) określa górny limit środków podlegających egzekucji do wysokości 75% kwoty minimalnego wynagrodzenia na warunkach wskazanych szczegółowo w tym przepisie.
Również z wynagrodzenia za pracę komornik nie może zająć więcej niż wynoszą ustalone w przepisach prawa limity. Generalną zasadą w postępowaniach ezgekucyjnych jest konieczność pozostawienia dłużnikowi kwoty niezbędnej do życia, której wysokość odpowiada minimalnemu wynagrodzeniu. Podobnie sytuacja wygląda w przypadku egzekucji należności z emerytury lub renty. Komornik może zająć część tego świadczenia z zastrzeżeniem ustalonej części wolnej od potrąceń. Warto również wiedzieć, że inne limity mają zastosowanie w przypadku zajęć na poczet niezapłaconych alimentów, inne zaś w przypadku zajęć pozaalimentacyjnych.
Poza wcześniej wymienionymi składnikami majątku komornik może również zająć tzw. ruchomości. Są to wszelkiego rodzaju rzeczy ruchome należące do dłużnika, które mają jakąś wartość pienieżną. Oczywiście w tym zakresie komornika również obowiązują pewne ograniczenia. Zasadą jest, że dłużnik musi mieć pozostawione minum potrzebne do przeżycia. Dokładnie tą kwestię reguluje art. 829 kpc, określając przedmioty które nie podglegają egzekucji sądowej, bądź podlegają w stopniu ograniczonym. Na liście znajdują się m.in. takie przedmioty użytku domowego jak lodówka, pralka, łóżko, płyta grzewcza ale również narzędzia do pracy zarobkowej czy leki. Podobne regulacje można znaleść w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Poborca skarbowy również musi zostawić do dyspozycji dłużnika określone w przepisach minimum.
Jeśli ezgekucja z pieniężnych oraz ruchomych składników majątku nie wystarcza do zaspokojenia zobowiązań wobec wierzyciela, wtedy komornik może sięgnąć po nieruchomości. Zazwyczaj ma to miejsce, gdy wysokość długu jest wysoka. Zajęcie nieruchomości jest pierwszym etapem tego procesu, ostatnim zaś licytacja komornicza i sprzedaż, jeśli w międzyczasie dłużnik nie ureguluje swoich zobowiązań.
Ubezpieczenie na życie a zajęcie komornicze
Podobnie jak w przypadku kont bankowych, wynagrodzenia, ruchomości czy nieruchomości, tak i środki pozyskane z polisy na życie mogą podlegać egzekucji komorniczej. Istotne jest jednak to, że przepisy nakładają pewne limity na egzekucję ze świadczeń ubezpieczeniowych. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministrów Finansów oraz Sprawiedliwości z dn. 4 lipca 1986 r. w sprawie określenia granic, w jakich świadczenia z ubezpieczeń osobowych i odszkodowania z ubezpieczeń majątkowych nie podlegają egzekucji sądowej, „świadczenia pieniężne z ubezpieczeń osobowych i odszkodowania z ubezpieczeń majątkowych nie podlegają egzekucji sądowej w trzech czwartych częściach tych świadczeń i odszkodowań”. Oznacza to, że komornik generalnie może ściągnąć nie więcej niż 25% świadczenia uzyskanego z ubezpieczenia na życie. Komornik nie może też prowadzić postępowania egzekucyjnego ze świadczenia ubezpieczeniowego, które otrzymał uposażony (czyli świadczenie z tytułu śmierci), jeśli dłużnikiem był ubezpieczony lub ubezpieczający. Warto również wiedzieć, że w razie egzekucji z wypłaconych świadczeń ubezpieczeniowych, komornik może zająć całą kwotę, jeśli egzekucja ma na celu zaspokojenie roszczeń alimentacyjnych lub zaległej składki należnej zakładowi ubezpieczeń z tytułu ubezpieczeń osobowych i majątkowych.
Należy również mieć świadomość, że w przypadku ubezpieczeń na życie z UFK lub ubezpieczeń ochronno-oszczędnościowych określenie „świadczenie” do którego stosuje się wyżej wskazane organiczenia w egzukacji komorniczej obejmuje tylko świadczenie wypłacane w przypadku śmierci ubezpieczonego lub dożycia przez niego momentu określonego w polisie. Likwidacja polisy przed okresem umownym powoduje wypłatę zgromadzonych środków w ramach tzw. wartości wykupu. Jej wysokość uzależniona jest m.in. od wysokości i czasu opłacania składek. Jednak w myśl przepisów kwota ta nie jest świadczeniem, więc ograniczenia nałożone na komornika w ramach wcześniej wspomnianego Rozporządzenia nie będą miały do niego zastosowania. Jeśli komornik uzna, że zajęcie polisy jest konieczne w celu uregulowania zobowiązań dłużnika, może rozpocząć proces egzekucji, który doprowadzi do jej likwidacji w celu pozyskania z niej pieniędzy.
Na zakończenie należy również podkreślić, że Rozporządzenie ograniczające możliwość egzekucji komornika ze świadczeń ubezpieczeniowych ma zastosowanie jedynie podczas egzekucji sądowej. Jeśli toczona wobec dłużnika egzekucja będzie miała charakter administracyjny (czyli np. za niezapłacone podatki lub mandat) przepisów Rozporządzenia się nie stosuje. Oznacza to, że poborca skarbowy ma większe uprawnienia w zakresie egzekucji ze świadczeń należnych z ubezpieczenia na życie niż komornik sądowy.